Tirozin 1846 yılında Alman kimyager Justus von Liebig tarafından bulunmuştur. İlk defa peynirde bulunan tirozin ismini yunanca peynir anlamına gelen tyrosdan almıştır. Tirozin beslenme ile alınır veya esansiyel olmadığı için dışarıdan alındığı gibi vücut tarafından da sentezlenebilir. Vücutta doğal olarak fenilalaninden üretilir. Polar olmayan özelliğinden dolayı proteinin yapısında yer alır. Doğada en çok L formunda bulunur. İnsan metabolizmasında pek çok önemli rolü olduğu için eksikliği fizyolojik etki gösterir. Peki Tirozin kaynakları nelerdir, L-tirozin ne işe yarar, L-tirozin ne kadar kullanılmalı, L-tirozin takviyesinin yan etkileri nelerdir, L-tirozin hangi ilaçlarla etkileşime girer, L-tirozin iştah kapatır mı, L-tirozin kilo verdirir mi? Bu soruların cevaplarını arıyorsanız bu yazıyı okumaya devam edebilirsiniz.
Tirozin kaynakları nelerdir?
Besinler ile alınan tirozin ince bağırsakta gerçekleşen kimyasal olaylar sırasında çözünerek dolaşıma katılır. Kan-beyin bariyerini geçerek nöronlara girer ve katekolamin nörotransmitterlerine metabolize olur. Besinlerle yetersiz olduğu durumlarda ise vücutta çeşitli mekanizmalar ile üretilir. Tirozin kaynakları nelerdir diye soracak olursanız aslında birçok gıdada karşımıza çıkar. Tirozin özellikle adını aldığı peynirde yüksek oranlarda bulunmaktadır. Süt, et, yumurta, soya, baklagiller gibi protein açısından zengin gıdalar iyi birer tirozin kaynağıdır.
L-Tirozin ne işe yarar ?
Vücutta bulunan ve 20 aminoasitten birisi olan tirozin ne işe yarar detaylı bahsedelim.Tirozin nörotransmiterler ve epinefrin, norepinefrini, dopamin gibi maddelerin salgılanmasında önemli rol oynar. Bu nedenle duygu durum üzerine etkisi vardır. Hormonların yapımında ve düzenlenmesinden sorumlu organların işlevi için gereklidir. Aynı zamanda melanin, tiroid hormonları ve katekolaminlerin üretilmesinde öncül aminoasittir.
Dopamin: Tirozin dopaminin sentezinde görev alır. Dopamin vücuttan beyne sinyallerin iletimini sağlar. Ödül ve zevk merkezlerini düzenler. Kişinin duygusal tepkilerinin kontrolünde önemli yer alır. Dopamin düşüklüğü depresyon başta olmak üzere mental sağlık problemlerine yol açabilir.
Adrenalin ve noradrenalin: Bu nörotransmitterler vücudun ‘savaş ya da kaç’ mekanizmasından sorumlulardır. Stres anında vücut ya savaşır ya da bundan kaçar. Kalp atış hızı ve kan basıncı artış gösterir.
Melanin: Bir pigment olan melanin gözlere cilde veya saçlara rengini verir. Tirozin melaninin sentezinde görev alır.
L-Tirozin’in stresli durumlarda zihinsel performansa etkisi
Stres anında nörotransmitterlerin azalımı dikkat eksikliğine , bilişsel performans düşüklüğüne sebep olmakta ve hafızayı olumsuz etkilemektedir. Tirozin takviyesi bu nörotransmitterlerin düşüşünün engellediğini ve anti-stres özellik gösterdiği yapılan çalışmalarla kanıtlanmıştır.
Soğuğa (çevresel stres etkeni) maruz kalan farelerde tirozin takviyesi verildiğinde hafızalarının geri geldiği görülmüştür. Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar insanlar üzerinde de denendiğinde benzer sonuçlar göstermiştir. Yapılan başka bir çalışmada tirozin takviyesi alan kadınların bulunduğu bir grup takviye almayan gruba göre hafızada önemli iyileşme göstermiştir. Yine başka bir çalışma bilişsel esnekliği ölçmek için bir test yapılmış ve tirozin takviyesi alan grup diğer gruba göre bilişsel esnekliğin iyileştiği görülmüştür. Bilişsel esneklik yapılan bir iş arasında veya düşünceler arasında geçiş yapma hızıdır. Yine incelediğimiz bir çalışma kısa süreli stres anında zihinsel olarak zorlanmaları tirozin takviyesinin iyileştirdiği bulunmuştur. Bu çalışmaların ortak özelliği stres anında tirozin takviyesinin zihinsel performansa etkisidir. Bunun için normal zamanda zihinsel performansı olumlu yönde etkilediğine dair kesin kanıtlar bulunmamaktadır.
Fenilketonüri (PKU) – L-Tirozin
Fenilketonüri (PKU), vücudun fenilalanin amino asidini uygun şekilde metabolize edemediği ve bu aminoasidin yüksek seviyelere çıkabildiği kalıtsal bir hastalıktır. Fenilalanin hidroksilaz enzimi fenilalaninin tirozine dönüşümü için gereklidir. Bu enzim olmadığı takdirde vücutta fenilalanin parçalanmaz ve birikimi görülür. Bunun için diyette fenilalanin içeren gıdalar kısıtlanmalıdır. Fenilalaninin diyetteki eksikliği tirozin oluşumunu engelleyecek ve vücutta tirozin eksikliği görülecektir. Tirozin eksikliği nörotransmiterlerin oluşumunu aksattığı içinde bu hastalarda davranışsal ve bilişsel performans bozuklukları görülebilir. Tirozin takviyesi bu sorunları engellemek için kullanılabilir. Ancak bu konudaki çalışmaların sonuçları birbiriyle çelişiyor bunun için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Depresyon – L-Tirozin
Beyindeki nörotransmiterlerin eksikliği depresyonun ortaya çıkışında önemli bir etkendir. Ancak depresyon karmaşık ve çok yönlü bir hastalıktır. Tirozin takviyesi nörotransmiterlerin üretimini arttırsada direkt depresyonu engellediği söylenemez. Ancak düşük dopamin, adrenalin veya noradrenalin seviyelerine sahip depresyonlu bireyler tirozin takviyesi ile olumlu etkiler görebilir. Dopamin eksikliğinden kaynaklanan depresif hastalar arasında yapılan bir çalışma tirozinin depresif semptomlara faydalı etki gösterdiğini bildirmiştir.
Uyku yoksunluğunda L-Tirozin
Uykunun kaçtığı zamanlar tirozin takviyesi daha zinde kalmayı sağlamaktadır. Yapılan bir çalışma 24 saat uyanık tutulan deneklerin tirozin takviyesi verilenlerin plasebo grubuna göre daha iyi performans göstermiştir.
Tiroid hormonları – L-Tirozin
Tirozin tiroid hormonlarının yapımında görev alır. Yapılan bir çalışma tirozin takviyesinin aktif tiroid hormonu T3 ü biraz arttırmıştır. Ayrıca stresle ilişkili TSH’ı önemli ölçüde azaltmıştır. Kronik strese maruz kalan fareler üzerinde yapılan bir çalışma tirozin takviyesinin tiroid hormonlarının düşüşünü engellemiştir. Ancak tirozinin tiroit üzerindeki etkisini anlamak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Bir çok hastalık üzerinde etkisi olan bu aminoasidin nörotransmitterlerin üretiminde görev alması nedeniyle alzheimer hastalığı, parkinson hastalığı, narkolepsi, kronik yorgunluk sendromu ve demans başta olmak üzere beyinle ilişki hastalıkların tedavisinde kulanılmaktadır. Duygu durum üzerindeki etkisi göz önüne alındığında menopoza girmek üzere olan kadınlar üzerinde iyileştirici etkisi görülmüştür.
L-Tirozin takviyesi ne zaman ve ne kadar kullanılmalı ?
Tirozin piyasada L-Tirozin formunda ve N-Asetil-L-Tirozin (NALT) olarak bulunur. NALT suda daha iyi çözünür fakat vücutta tirozine dönüşüm oranı düşüktür. Bu nedenle aynı biyoyararlanım için daha fazla NALT dozuna ihtiyaç vardır. NALT suda iyi çözünürlüğü nedeniyle intravenöz beslenme için daha uygundur. Oral alımlarda L-Tirozin takviyesi tercih edilmelidir. Peki L-Tirozin ne zaman ve ne kadar kullanılmalı ? Anti-stres etkisini daha iyi görmek için stresli olaylardan 1 saat önce kg başına 100-150 mg alımı bilişsel işlevi artırdığı bilinmektedir. 75 kilo birisi için 7,5 mg olacak şekildedir. Yinede alınan dozlar mutlaka bir uzman tarafından belirlenmelidir.
L-Tirozin yan etkileri
FDA’ya göre genel olarak güvenli tanımlanır. Yapılan çalışmalarda güvenilirliğini desteklemektedir. Ayrıca, B6 vitamini, B9 vitamini ve bakır alınması da bu amino asidin emilimini artırmaya yardımcı olur. Fakat her takviyenin olduğu gibi L-Tirozin de yan etkiler gösterebilir. Bunlar; Mide bulantısı ,Sinirli ruh hali ,Baş ağrısıdır ve yaşlılarda bilişi kötüleştirebilir.
L-Tirozin hangi ilaçlarla etkileşime girer?
Yüksek dozlarda alımı bile güvenli olan bu takviye vücutta bazı ilaçlar ile etkileşime girebilmektedir. L-Tirozin hangi ilaçlarla etkileşime girer merak ediyorsanız işte cevabı; Parkinson hastalığında kullanılan bir ilaç olan L-DOPA ile tirozin antagonist (savaşçı) etki gösterir. Tirozin L-DOPA’nın beyine taşınmasını engelleyebilir. Tiroid hormonlarının yapıtaşı olduğu için tirozin takviyesi triiyodotironin (T3) ve tiroksin (T4)’in vücuttaki seviyelerini yükseltebilir. Bu nedenle tiroid ilacı kullanan veya aşırı aktif tiroide sahip olan kişiler bu takviye konusunda dikkatli olmalıdır.
L-Tirozin takviyesi iştah kapatır mı, kilo verdirir mi ?
L-tirozinin katekolaminler ve tiroid hormonlarının üretiminde yer alması metabolizmayı hızlandırdığını düşündürebilir. Bu nedenle en çok merak edilen konulardan birisi de L-Tirozin takviyesi iştah kapatır mı, kilo verdirir mi sorusu olmuştur. L-Tirozin obezler üzerinde yapılan bir çalışmada tirozin, kırmızı biber, yeşil çay , kafein ve kalsiyumun bir kombinasyonunu takviye olarak verilmiş ve vücut yağ kütlesinde azalma görülmüştür. Ancak bu çalışmada diğer bileşenlerin etkisi fazla bulunmuştur. Bu nedenle L-Tirozin takviyesi iştah kapatır, kilo verdirir diyemeyiz. Bunun için yeterli çalışma bulunmamaktadır.
Sonuç
L-Tirozin vücuttaki proteinleri nörotransmiterleri ve tiroid hormonların oluşumunda görev alan bir aminoasittir. Ruh hali, bilişsel işlev, dikkat ve hafıza için büyük önem taşır. Vücutta stresli ve zihinsel olarak zorlayıcı durumlarda bilişsel işlevi düzenler. Uyanıklılık durumunda dinçlik sağlar. Ruh halini düzenler ve dikkat eksikliğini giderir. Proteinler bu aminoasit için harika gıdalardır. Ayrıca madde bağımlılığının tedavisinde de kullanılmaktadır. Vücut mekanizmasında birçok kimyasalın sentezlenmesinde görev alır. Hamilelerde ve çocuklarda önerilen kullanım dozları net bilinmediği için bu kişilerin takviyeyi kullanırken dikkatli olması gerekir. Bazı ilaçlarla etkileşim haline girebileceği için de her takviyede olduğu gibi bir uzmana danışarak kullanmak riskleri elimine etmek açısından her zaman doğru seçenek olacaktır. L-Tirozin hakkında çalışmalar yetersizdir ve hastalıklarla ilişkisi için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
