Devedikeni; besin takviyelerinin, bitki çaylarının içinde sıkça duyduğunuz, ilginç bir ada sahip olmanın yanı sıra pek çok faydayı bir arada bulunduran bir bitki. Devedikeni nedir, milk thistle nedir? Gelin devedikenini yakından inceleyelim!
Devedikeni, akdeniz iklimini seven ve papatyagiller ailesinden kabul edilen dikenli bir bitkidir. Daha önceden “Devekengeli , meryemanadikeni, sütlükengel” adlarıyla da duymuş olabilirsiniz. Latince adı “asteraceae” olarak bilinen devedikeni oldukça dayanıklı ve hastalıkların tedavisinde de sıkça kullanılan bir bitki olarak hayatımızda yer alıyor. DSÖ ve Avrupa Farmakopesine kayıtlı olan bitkiler arasında yer alan devedikeni üzerinde bulunan beyaz lekelerin süte benzemesinden dolayı ingilizce süt dikeni (milk thistle) olarak da adlandırılır.
Devedikeninin gövde uzunluğu 30-100 cm yüksekliğinde, tüyleri yeşil, seyrek ve yumuşak, 1-2 yıllık otsu bir bitkidir. Beyaz damarlara sahip yaprakları, soluk yeşil rengi ve derin dişli dikenli bir yapı ile kendini gösterir. Çiçekleri mor ve nadiren beyaz renkte olup, meyveleri ortalama 7 mm uzunluğunda, esmer bir renge sahip, uçları 15 mm uzunluğunda ve beyaz tüy demeti bulundurur. Devedikeni bitkisini, baharın gelmesiyle yeşil ve top şekline benzeyen bir diken topluluğuna benzetebiliriz. Yaz ortasında olgunlaşmaya başlayan devedikeninin kırmızı ve mor renkte çiçekleri açar. Nisan ve mayıs aylarında çiçek açan bu bitkinin kolaylıkla ayırt edilebilecek kadar karakteristik bir kokusu vardır.
Devedikeni Türkiye’de iklim açısından elverişli bölgelerde kültürel yetiştiriciliği eczacılık, tıp ve kozmetik gibi alanlarda ekonomiye ve sağlığa katkı sağlamaktadır. Gelişmemiş tohumları ise geleneksel olarak, ilaç yapımında kullanılmaktadır. Taze halde bitkinin tamamını haşlayarak enginar gibi tüketebilir veya salatalarınıza ekleyebilirsiniz.
DEVEDİKENİ NASIL ÇALIŞIR? DEVEDİKENİ MEKANİZMASI NEDİR?
Devedikeni içeriğindeki silimarin etken maddesinin etki mekanizması hala tam olarak anlaşılamasa da, hem serbest radikaller ve reaktif oksijenleri (vücuda zarar veren ve stres oluşturan etkenler) baskılaması, antioksidan özellik göstermesiyle stres faktörünü azaltır. Toksik (zehirli) kimyasallar, siroz, alkole bağlı hastalıklar ve hepatit gibi karaciğer hastalıklarında yaygın kullanılan koruyucu bir ajan görevi de görür. Silimarinin antiinflamatuar (iltihap önleyici) , antiapoptik (hücre ölümünü önleyici), antikanserojenik (kanser önleyici) , antiviral (viral enfeksiyon önleyici) , antifibrotik (akciğer sertleşmesini önleyici) ve antianjiojenik (kan damarlarının büyümesini baskılama) gibi pek çok özelliği araştırmalarda ortaya çıkmıştır.
DEVEDİKENİ TOHUMLARININ YARARLARI
Devedikeni tohumunun faydaları kayda değer ölçüde fazladır. Tohumların silimarinden zengin olmasıyla sağlığa pek çok yararları vardır.
- Mide-bağırsak sorunlarına iyi gelir, sindirim sistemini düzenler ve hazmı kolaylaştırır.
- Karaciğeri temizler ve alkol sonucu gelişen siroza karşı karaciğer sağlığını korur.
- Safra salgılanmasında artış sağlar ve böbrek sağlığını da koruyarak idrar yolları problemlerine karşı koruyucu rol oynar.
- Devedikeni tohumlarının sindirim sistemini düzenleyici, depresyon, baş ağrısı ve karaciğer sorunlarını önleyici etkisi vardır.
- Emzirme döneminde de süt artırıcı özelliği ile kullanılmaktadır.
DEVEDİKENİ (MILK THISTLE) NE İÇİN KULLANILIR?
Devedikeni bitkisi, tohumlarında bulunan silimarin etken maddesinin antioksidan özelliği sayesinde nütrasötik (sağlığın korunmasını sağlayan besin bileşimi) bir etki gösterir. Kumlu topraklardan ağır killi topraklara kadar geniş toprak çeşitliliğinde verimli bir şekilde yetişmektedir. Devedikeni içerisindeki silimarinin antiinflamatuar (iltihap önleyici) ve antifibrotik (akciğer sertleşmesini önleyici) etkileri de vardır. Aynı zamanda oksidatif stresi azaltıp, bağışıklık sistemini güçlendirmesi ve safra kesesini iyileştirici özelliği ile de bilinir. Devedikeni mideye iyi gelir mi, devedikeni cilde faydaları, şeker hastalığı ile ilişkisi, karaciğer yağlanması, devedikeni uyku yapar mı gibi konuların devamı için yazıyı okumaya devam edebilirsiniz.
Karaciğer sağlığı: Devedikeni karaciğer sağlığını da korur. Deve dikeni içeriğindeki silimarin ve E vitamini sayesinde alkol ve toksik (zararlı) bileşenler kaynaklı karaciğer hastalıkları, siroz, sarılık, hepatit C ve karaciğer yağlanması gibi hastalıkları önlemede sıkça kullanılır. Silimarin antiinflamatuar, antifibrotik etkilerin yanında karaciğeri temizleyici etkiler de gösterir. Ağır metaller, alkol, ilaç ve antibiyotik kullanımına bağlı karaciğer hasarı ve iltihabını önlemeye yardımcı olur. Siroz ve hepatit C hastalığının etkilerini azaltır. Doktor onayı alan hastalar devedikenini sağlık problemlerinde kullanabilir.
Karaciğer yağlanması: Devedikeni karaciğer yağlanmasına da iyi gelen bir bitkidir. Karaciğer yağlanmasında doku yenileyici özelliğinin yanında antiinflamatuar ve antioksidan etkisi ile karaciğeri zararlı maddelerden atılmasını sağlar ve kanı da temizlemeye yardımcı olur.
Tip 2 Diyabet (Şeker) Hastalığı: Devedikeni şeker hastalığına karşı da etkilidir. Bitkisel tedaviler diyabet için en çok tercih edilen tamamlayıcı tedavilerden biri olduğunu duymuşsunuzdur. Yaşam tarzı değişikliği ve yeme davranışı değişikliğine ek uygulanan tedaviler diyabete karşı da koruyucu rol oynamaktadır. Devedikeni bitkisinin güçlü bir antioksidan olduğundan bahsetmiştik. Devedikeni içerisindeki silimarin kan şekeri dengesini korumada da etkili rol alır. Silimarinin kan şekeri dengesini koruması diyabete karşı da koruyucudur. Yapılan klinik çalışmalarda tip 2 diyabetli hastalara 4 ay boyunca silimarin verildiğinde kan şekeri düzeylerinde iyileşme olduğu da gözlenmiştir.
Kolesterol: Devedikeni kolesterol dengesini korumaya yardımcı olur. İçerisindeki silimarinin LDL kolesterol ve total kolesterol seviyesinde düşüş yarattığı klinik çalışmalarda ortaya çıkmıştır. Devedikeni bitkisinin içerdiği omega-3 gibi sağlıklı yağ asitleri kolesterol seviyelerini dengeler ve bu sayede kalp- damar hastalığı, damar sertliği gibi durumlara karşı koruyucu etki gösterir.
Mide Sağlığı: Gelelim devedikeni mideye iyi gelir mi? sorusuna. Devedikeni içerisindeki silimarinin antioksidan etki, vücudu zararlı bileşenlerden arındırma özelliğinin yanı sıra sindirim sistemini düzenleyici ve hazmı kolaylaştırıcı etkisi de vardır. Bu özellikleriyle mide sağlığını da korur.
Cilt Sağlığı: Cilt problemleri yaşıyorsanız da devedikeni size yardımcı olacaktır. Devedikeninin cilde faydaları arasında içerisindeki silimarin sayesinde akne, sivilce, sedef hastalığı, kızarıklık ve kaşıntı gibi cilt sorunlarına karşı etkili görev alır. Dilerseniz Saw Palmettonun akne tedavisindeki etkilerinden bahsedildiği makaleyi okuyabilirsiniz. Cildi yenileyici ve yaşlanmayı önleyici etkileri de olduğu düşünülmekte olan bu bitkiyle ilgili daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
Peki devedikeni ekstratları ve deve dikeni ekstresi nasıl kullanılır? Devedikeni işe yarar? Devedikeni tohumlarından elde edilen ekstratlarının karaciğer sağlığını koruduğu düşünülmektedir. Silimarin serbest radikallerin (sağlıklı hücrelere zarar verebilen bileşenler) dolaşımını azaltır. Kolay çözünür ve iyi sindirilebilirdir, bu sayede hem bağışıklığı hem de karaciğer sağlığını korur. Hayvanlar üzerinde yapılan deneyler silimarinin böbrek, karaciğer sağlığına karşı etkili olduğunu göstermiştir.
Devedikeni yağı da, devedikeninin tohumlarının soğuk preslenmesiyle (basınç altında tutma) elde edilir. İçeriğinde doymamış yağ asitleri, E vitamini ve fenolik bileşenler bulunur. Cilt bakımı, kalp-damar hastalıkları ve karaciğer sağlığını korumaya karşı etkilidir. Tadının hafif olmasıyla hem yemek hem de salatalarda rahatlıkla kullanılabilir.
Devedikeni hapı ise karaciğer hastalıkları ve şeker hastalığı dahil pek çok hastalığın tedavisine yardımcı olur.
DEVEDİKENİ GÜNLÜK DOZU NEDİR?/ DEVEDİKENİ NASIL KULLANILIR?
Devedikeninin hem Avrupa’da hem de Türkiye’de eczanelerde satılan preparatları bulunmaktadır. Preparatlarda oral (ağızdan alınan) günlük doz 12-15 ham drog veya 200-400 mg silimarin olarak standart kabul edilmiştir. Önerilenden daha yüksek alınan dozda silimarin laksatif etki (bağırsak hareketliliğinin çok artması) yaratabilir.
Devedikeni takviyesi kullanırken oral yolla (ağızdan) takviyenin en az %70-80 arasında silimarin içermesi önemlidir. Silimarin, insanlarda terapötik (tedavi edici) dozlarda güvenlidir ve 24 hafta boyunca günde üç kez 700 mg’lık yüksek dozda bile iyi tolere edilebilir.
DEVEDİKENİ ETKİSİNİ ARTIRANLAR VE AZALTANLAR NELERDİR?
Genellikle anne sütünü artırıcı bileşenlerden rezene, çemen, mine çiçeği ile birleştirilir. Metformin ve aminoguanidin gibi diyabet (şeker) hastalığında kullanılan ilaçlarla beraber devedikeni alındığında, şeker hastalığında iyileşmeler olduğu ve devedikeninin etkisinin arttığı gözlenmiştir. Resveratrol ile birlikte alınan silimarin bileşimi ise daha iyi antiinflamatuar özellik göstermektedir.
DEVEDİKENİ İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ NELERDİR?
Her besin desteği gibi devedikeni takviyesinin de kullanılan diğer ilaçlar ve besinlerle etkileşimini göz ardı etmemek gerekir. Peki devedikeni-ilaç etkileşimleri nelerdir, gelin bunları inceleyelim.
- Diyabet ve kan sulandırıcı ilaçlar alan bireyler kullanımda dikkatli olmalıdır.
- Doğum kontrol haplarının etkilerinde azalmaya neden olabilir.
- Devedikeninin karaciğer sağlığına olumlu etkileri olduğu düşünülse de, düzenli ilaç kullanan bireyler devedikeni ile etkileşime girmemesi açısından doktoruna danışmalıdır.
- Devedikeni içerisindeki silimarin bileşeninin kan şekerini düşürdüğü bilgisini paylaşmıştık. Bu nedenle kan şekeri kontrolü sağlamak için kullanılan ilaçlar devedikeni hapıyla birlikte bilinçli tüketilmelidir.
DEVEDİKENİ (MILK THISTLE) ZARARLARI NELERDİR? DEVEDİKENİ HAPININ YAN ETKİLERİ NELERDİR?
Özellikle karaciğer yağlanmasının tedavisine destek konusunda sıklıkla başvurduğumuz devedikeni ne işe yarar, devedikeni faydaları nelerdir, milk thistle yararları nelerdir bu bölümde bunlardan bahsedeceğiz.
- Enginar, kivi ve papatyaya karşı alerjisi olan bireylerde alerjik etki göstereceğinden bu bireylerin tüketmemesi gerekir.
- Mide rahatsızlıkları, bulantı, baş ağrısı, ishal gibi etkiler yaratabilir.
- Hamile kadınların tüketmemesi gereklidir.
- Yorgunluk ve uykusuzluğa neden olabilir.
- Devedikeninin alerjik etkileri olabildiğinden, özellikle enginar, papatya, kivi gibi bitkilere alerjisi olan bireylerin dikkatli kullanması ve yine bir uzmandan yardım alması önerilir.
- Eklem ağrısı, ishal,gaz gibi şikayetlerle, mide bulantısı, hazımsızlık gibi durumlara da yol açabilir.
DEVEDİKENİ İŞTAH AÇAR MI? DEVEDİKENİ ŞİŞMANLATIR MI? DEVEDİKENİ KİLO ALDIRIR MI?
Devedikeni kilo aldırır mı sorusuna net olarak hayır diyebiliriz. Devedikeni kilo aldırmaz ve iştah açmaz.
DEVEDİKENİ İŞTAH KESER Mİ? DEVEDİKENİ ZAYIFLATIR MI? DEVEDİKENİ KİLO VERDİRİR Mİ?
Bunca faydadan sonra, en muzdarip olduğunuz dertlerden biri kilo verme ise, devedikeni zayıflamaya yardımcı olur mu sorusunu da merak etmiş olabilirsiniz. Devedikeni bitkisinin kurutulmuş yapraklarından elde edilen bitki çayının metabolizmayı hızlandırıcı ve hafızayı kuvvetlendirici etkisi vardır.
Çalışma: Fareler üzerinde 20 hafta boyunca yapılan bir çalışma sonucunda, silimarin alan farelerin açlık kan şekeri ve diyete bağlı artmış obezite bulgularının azaldığı gözlemlemiştir. Bunların yanında devedikeninin düzenli kullanımında iştahı tetikleyici özelliği olduğundan kontrollü tüketilmesinde fayda vardır.
Obezite ve iştah konusundan bahsetmişken “Yağ yakımı ve yağ yakımını destekleyen besinler” konulu makalemizi de okuyabilirsiniz.
SONUÇ
Devedikeninin saymakla bitmeyeceğimiz faydalarının yanı sıra, doktor ve diyetisyeninizin onayı ile bilinçli bir şekilde kullanmanız çok önemli. Bu çok değerli bitki pek çok sağlık sorununuzu hafifletebileceği ve yaşam kalitenizi yükseltebileceği gibi, bilinçsiz kullanımda olumsuz etkiler de yaratabilir. Sağlıklı ve mutlu günlere!
